Od momentu ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego przedsiębiorcy zastanawiają się, czy pomimo odroczenia utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego przepisu ZUS będzie w tym okresie stosował wykładnię przepisu zgodną z orzecznictwem Sądu Najwyższego wspartą wyrokiem TK, czy też pozostanie przy dotychczasowym stanowisku. Niezależnie od tego, jak postąpi organ rentowy sądy już powołują się na wnioski Trybunału.  

Wyrokiem z dnia 28 października 2015 r. (sygn. akt SK 9/14) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106, ze zm.),w zakresie, w jakim dotyczy pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców, uzyskujących przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych niższe niż przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej jest niezgodny z ustawą zasadniczą. Chodziło o długoletnie wątpliwości dotyczące tego, czy w przypadku, gdy w danym miesiącu faktycznie wypłacone wynagrodzenie jest niższe od przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej można podwyższyć podstawę oskładkowania nie zważając na wysokość faktycznie osiągniętego przychodu.  Organ rentowy interpretował treść wskazanego przepisu w ten sposób, że zawsze stanowi on minimalną podstawę wymiaru składki od wynagrodzenia pracownika delegowanego do pracy za granicą.

Sąd Najwyższy zinterpretował przepis

W wyroku  z 14 listopada 2013 r. (sygn. akt II UK 204/13) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że zastrzeżenie zawarte w § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia MPiPS nie oznacza ustalenia minimalnej kwoty podstawy wymiaru składki za pracownika delegowanego. Takie ustalenie byłoby bowiem sprzeczne z art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym podstawę wymiaru składki stanowi przychód ustalony według reguł zawartych w art. 4 pkt 9 tej ustawy pomniejszony o wypłaty wymienione w rozporządzenia MPiPS. Sąd Najwyższy przyjął, że możliwość odliczenia istnieje tylko wówczas, gdy faktycznie należne pracownikowi wynagrodzenie jest wyższe niż przeciętne, przy czym odliczenie od podstawy wskazanych kwot nie może doprowadzić do obniżenia podstawy wymiaru składki poniżej kwoty przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia za pracę.

Jak zauważył SN, taka interpretacja nie pozwala organowi rentowemu na sztuczne podwyższenie podstawy wymiaru składki do kwoty przeciętnego wynagrodzenia.

TK przypieczętował, ale dał czas ustawodawcy

W powołanym wyroku TK wskazano, że artykuł 21 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi upoważnienie dla ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego do określenia w drodze rozporządzenia szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek, z uwzględnieniem ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1, oraz wyłączenia z podstawy wymiaru składek niektórych rodzajów przychodów. Kwestionowany § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia MPiPS jest wykonaniem tej części normy upoważniającej, która stanowi podstawę do „wyłączenia z podstawy wymiaru składek niektórych rodzajów przychodów”. Takie upoważnienie pozwala na uszczegółowienie regulacji ustawowej pod względem przedmiotowym, precyzując jednocześnie dopuszczalny kierunek takiego doprecyzowania przepisów ustawy: norma art. 21 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych upoważnia jedynie do obniżenia podstawy wymiaru składek a nie do jej sztucznego podwyższania.

Zdaniem Trybunału, zaskarżony przepis rozporządzenia wykracza poza upoważnienie ustawowe, gdyż – jeśli przychód pracownika zatrudnionego za granicą u polskiego pracodawcy będzie niższy niż kwota przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – wprowadza taką modyfikację podstawy wymiaru składek, że będzie ona wyższa niż podstawa określona w art. 18 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Trybunał Konstytucyjny postanowił na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji odroczyć termin utraty mocy obowiązującej § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia MPiPS w zaskarżonym zakresie o dwanaście miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku. Trybunał Konstytucyjny stwierdził istnienie niekonstytucyjności, dając zarazem prawodawcy czas na dostosowanie systemu prawnego do wymagań konstytucyjnych.

Od tego momentu pojawiają się pytania, jak postępować do czasu zmiany przepisów. Odpowiedź na to pytanie wynika jednak z orzecznictwa Sądu Najwyższego, który niekonstytucyjnemu przepisowi nadał właściwą interpretację.

Sądy już stosują

W praktyce wszystko wskazuje na to, że do czasu zmiany przepisów organ rentowy nadal będzie stosował dotychczas ferowaną wykładnię przepisu. Nie należy jednak zapominać, że wykładnia została już zakwestionowana przez Sąd Najwyższy i wsparta jest obecnie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego. Należy przypuszczać, że sądy będą stosowały tę wykładnię niezależnie od tego kiedy zmienione zostaną przepisy.

Potwierdza to choćby ostatni wyrok Sądu Okręgowego w Opolu z dnia 17 grudnia 2015 r., sygn. akt. V U 180/15. W wyroku tym Sąd I instancji powołując się na orzeczenie TK wskazał, że:

Wyrok powyższy (mowa o wyroku TK – przyp. red.) dotyczy w szczególności zakazu ustalania przez organ rentowy składek ubezpieczeniowych osób zatrudnionych przez polskich pracodawców za granicą (w sytuacjach analogicznych jak zainteresowane) w ten sposób, że gdy uzyskiwali przychód niższy niż przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, to podstawa wymiaru składek podnoszona miała być do wysokości tego przeciętnego wynagrodzenia. Taka praktyka została zastosowana przez ZUS jedynie w sprawie z odwołania od decyzji znak (…) dotyczącej zainteresowanej E. S. Pozwana (ZUS) w miesiącach grudzień 2012 r. oraz styczeń 2013 r. dokonała zwiększenia podstawy wymiaru składek, mimo, że suma wypłaconego wynagrodzenia oraz diet w miesiącu grudzień 2012 r. wyniosła 2 219,52 zł (1500 zł + 719,52 zł – k. 58 oraz 84 akt sądowych). Z tych przyczyn organ rentowy bezpodstawnie dokonał podwyższenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne do kwoty 3 526,00 zł. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne powinna wynosić 2 219,52 zł. Zainteresowana E. P. w miesiącu styczeń 2013 r. w ogóle nie wyjeżdżała w ramach delegacji W miesiącu tym otrzymała wynagrodzenie w kwocie 671,06 zł. Z tych przyczyn ta tylko kwota może stanowić podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Z ustnego uzasadnienia wyroku TK wynika, że Trybunał podzielił stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone m.in. w wyrokach z dnia 2.10.2013r. w sprawie IIUK78/13 i w wyroku z 14.11.2013r. w sprawie II UK 204/13.

Cały wyrok Trybunały Konstytucyjnego znajdziesz tutaj.

Autor: Joanna Torbé, adwokat