Przemiany demograficzne, które dotknęły większość państw Europy Zachodniej docierają powoli także na grunt polski. Stopniowo wzrasta liczba samotnych lub bezdzietnych obywateli, którzy ze względu na podeszły wiek lub niepełnosprawność często nie są w stanie samodzielnie zatroszczyć się o swoje sprawy. Z myślą o tych osobach pojawił się pomysł wprowadzenia do polskiego prawa instytucji pełnomocnictwa opiekuńczego.

Zgodnie z założeniami nowelizacji ustaw  – Kodeks cywilny, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw przyjętego w ubiegłym roku osoby pełnoletnie, w pełni sprawne psychicznie będą mogły w formie aktu notarialnego ustanowić z wyprzedzeniem pełnomocnika opiekuńczego, na wypadek późniejszej choroby, zaburzeń psychicznych, wypadku lub podeszłego wieku. Pełnomocnik taki będzie uprawniony, zależnie od treści zawartej umowy, do decydowania w ważnych sprawach osobistych mocodawcy m. in. dyspozycji w kwestii leczenia, zawierania umów np. z domem opieki, załatwiania spraw bankowych czy ubezpieczeniowych, wszelkich czynności zwykłego zarządu, czynności sądowych, decyzji dotyczących pochówku.

Przykład zza Odry

Doskonałym argumentem za wprowadzeniem instytucji pełnomocnictwa opiekuńczego są doświadczenia państw zachodnioeuropejskich, w których z powodzeniem funkcjonuje analogiczna instytucja pełnomocnictwa prewencyjnego. Znakomity przykład stanowią Niemcy, gdzie takie pełnomocnictwo (Vorsorgevollmacht) cieszy się dużą popularnością, mając pierwszeństwo przed opieką, która zgodnie z § 1896 ust. 2 BGB wyznaczana jest przez sąd, jedynie jeśli ustanowienie pełnomocnika okazałoby się niewystarczające.  Pełnomocnictwo takie powinno zostać zarejestrowane w Centralnym Rejestrze Pełnomocnictw Prewencyjnych, który jest prowadzony od 2003 r. przez Związkową Izbę Notarialną (Bundesnotarkammer; www.vorsorgeregister.de). Rejestracja nie stanowi bezwzględnego warunku ważności pełnomocnictwa, jest jednak gwarancją jego uwzględnienia przez sąd.

Dodatkowo, w Niemczech funkcjonuje także tzw. rozporządzenie pacjenta co do osoby opiekuna. Nie wyłącza ono co prawda udziału sądu w jego ustanawianiu, pozwala jedynie na wskazanie przez pacjenta odpowiedniej zaufanej osoby. Opiekun taki w przeciwieństwie do pełnomocnika prewencyjnego będzie zatem nadal podlegał nadzorowi sądu.

Inne państwa, które z powodzeniem stosują instytucję pełnomocnictwa prewencyjnego to między innymi Wielka Brytania, Szwajcaria, Francja.

Pełnomocnictwo opiekuńcze a ubezwłasnowolnienie, opieka i kuratela w Polsce

Dotychczasowe przepisy polskie nie dają obywatelowi możliwości wybrania osoby, która będzie reprezentowała jego interesy w przypadku niedołężności czy choroby. Postępowanie o ubezwłasnowolnienie jest długotrwałe, a sam zainteresowany nie ma wpływu na to, kto zostanie jego opiekunem. Opiekuna prawnego (lub kuratora w przypadku ubezwłasnowolnienia jedynie częściowego) dla osoby starszej ustanawia sąd opiekuńczy. Najczęściej jest to ktoś spośród jej najbliższych, małżonek lub krewny. W przypadku braku takich osób sąd najczęściej zwraca się do właściwej jednostki organizacyjnej pomocy społecznej lub placówki opiekuńczej, w której osoba wymagająca opieki aktualnie przebywa.

Rozwiązania niemieckie zyskały aprobatę polskich notariuszy, którzy opowiadają się za utworzeniem rejestru pełnomocnictw opiekuńczych na wzór niemiecki i umożliwieniem dostępu do niego lekarzom oraz odpowiednim organom administracji publicznej. Dodatkowo wprowadzenie podobnych instytucji w Polsce oznaczałoby znaczne odciążenie sądów opiekuńczych oraz zmniejszenie kosztów związanych z ustanawianiem opieki, a dla samych obywateli- lepszą ochronę praw jednostki, więcej autonomii oraz możliwość samodzielnego zadecydowania o swoim losie w jesieni życia.

Założenia do projektu zostały przyjęte w ubiegłym roku. Wystąpiliśmy do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z zapytaniem czy prace nad wprowadzeniem pełnomocnictwa opiekuńczego będą kontynuowane w tym roku.

Autor: Marlena Kwiatek, aplikantka radcowska